De beweging naar binnen, het klinkt zo makkelijk. Ik heb deze zomervakantie weer gemerkt hoe lastig deze beweging kan zijn. De neiging om iets te doen, te ondernemen en te analyseren, was de eerste dagen van mijn vakantie nog sterk aanwezig. Pas na 1 week begint het door te dringen dat er geen doelen gehaald hoeven te worden en dat ik ook ongegeneerd mag rusten. Dit proces van vertragen en loslaten gaat soms gepaard met een gevoel van ongemak en onrust. Na een periode waarin ik veel ‘aan’ gestaan heb, voelt het alsof iets zich verzet tegen deze beweging naar binnen. Het voelt onnatuurlijk en onwennig. Terwijl de beweging naar buiten, naar de wereld om mij heen, gemakkelijk en vertrouwd voelt.

Herken jij dit proces bij jezelf?  Hoeveel tijd van de dag ben je met de aandacht naar binnen gericht en hoeveel tijd van je dag is de aandacht naar buiten gekeerd? En merk je ook op dat er andere kwaliteiten tot je beschikking staan wanneer de aandacht is gevestigd in je interne wereld, dan wanneer die is gericht op de buitenwereld?

Overleven trekt de aandacht naar buiten

Mijn persoonlijke antwoord op de bovenstaande vraag is dat mijn aandacht het overgrote deel van de dag naar buiten is gericht. Misschien herken je dat ook bij jezelf en dat is niet zonder reden. Ons systeem is namelijk in de eerste instantie gericht op overleven. Om daarin te slagen dien je jezelf fysiek en emotioneel veilig te houden. Zodat je voorkomt dat je beschadigd raakt en dat je krijgt wat je nodig hebt om gezond te blijven. Via de zintuigen tast je de wereld om je heen continu af. Dit maakt het mogelijk snel en adequaat te anticiperen op potentieel gevaar. Met andere woorden de aandacht is naar buiten gericht om onszelf veilig te houden en te overleven.

Je zou kunnen zeggen dat dit een prehistorische opvatting is van ons menszijn en dat het moderne leven veel minder draait om overleven. Deels is dat waar, want de meeste moderne westerse mensen hoeven niet meer te vrezen voor een gevecht met een beer of te voorkomen dat je verhongerd door ondervoeding. Deze primaire vormen van overleving zijn zo goed als verdwenen uit onze maatschappij. Het is echter ook niet waar, want de noodzaak om te overleven heeft zich verlegd naar andere gebieden van het leven. Terwijl aan onze primaire behoeften doorgaans is voldaan, is sociale overleving en veiligheid des te belangrijker geworden. Denk daarbij aan sociale status op je werk en je sociale interacties en positie bij je familie en vrienden en het gevoel van wel of niet voldoen. De aandacht is tijdens die sociale interactie nog steeds naar buiten gericht om te voorkomen dat je emotionele schade oploopt en in het ergste geval om te voorkomen dat je verstoten raakt uit de groep.

Valse beloftes en verlangen naar belonging

De naar buitengerichtheid, die je bewust of onbewust inzet om emotionele schade uit sociale interactie te voorkomen, wordt versterkt door onze prikkelrijke maatschappij. Alles lijkt gericht te zijn op jouw aandacht te trekken. Applicaties zoals Facebook, maken van jouw aandacht het product, waar zij weer hun inkomsten mee kunnen verdienen via adverteerders. Je wordt op alle mogelijke manieren verleid om je aandacht naar buiten te richten. Ogenschijnlijk met de belofte dat dit jouw verlangens zal vervullen. De ervaring leert dat de prikkels en verleidingen van onze moderne maatschappij tijdelijk onze behoefte aan contact bevredigen, maar niet in staat zijn ons verlangen naar verbinding en belonging duurzaam te vervullen. Het Engelse woord belonging beschrijft mooi ons verlangen naar onderdeel willen zijn van een groter geheel, waar we ons thuis kunnen voelen. We proberen dit diepe verlangen te vervullen in de wereld om ons heen, wat logisch is, want daar is onze aandacht doorgaans naar gericht. Maar wat als we het daar niet kunnen vinden? Wat als we op de verkeerde plek zoeken? Wat als het niet buiten onszelf, maar in onszelf is te vinden?

Waar is de uitknop?

Dit stelt ons voor een dilemma en de worsteling van de moderne mens. Zelfs al weten we dat diepe verbinding en belonging in onszelf is te vinden, zoals veel spirituele stromingen ons vertellen, dan weten we nog steeds niet hoe we bewust de aandacht naar binnen kunnen keren.  

We kennen de beweging naar binnen niet meer en verkeren doorgaans in een staat waarbij de aandacht juist naar buiten is gericht. Dit maakt dat we continu ‘aanstaan’. Sterker nog, we zijn zo gewend aan deze modus, dat we vaak niet eens bewust zijn van hoe sterk we worden bepaald door dit ‘aanstaan’. We hebben ons ermee geïdentificeerd en beleven het als wie wij zijn. Wanneer we als mens ‘aanstaan’ met de aandacht naar buiten gericht, klaar om te handelen, is ons sympathische zenuwstelsel actief. Het maakt dat onze zintuigen scherper worden en de focus toeneemt, zodat we kunnen overleven en fysieke of emotionele schade kunnen voorkomen. 

Alhoewel het sympathische systeem van cruciaal belang is voor ons functioneren als mens, kan het ons niet helpen met de beweging naar binnen. Gelukkig beschikken we als mens ook over een parasympatische zenuwstelsel, wat gepaard gaat met een naar binnen gericht focus en diepe ontspanning. Wanneer het parasympatische systeem actief is, gaat het lichaam over tot opbouw en herstel, in plaats van activatie en handelen. Medisch onderzoek heeft aangetoond dat er andere delen van de hersenen oplichten wanneer het parasympatische systeem actief is.

De kracht van naar binnen gerichte aandacht

Een goed voorbeeld van een parasympatische staat is wanneer je slaapt. De wereld om je heen valt weg en je systeem verkeert in diepe rust. Voor veel mensen een verademing om even vrij te zijn van alle prikkels van de dag. Helaas geldt ook voor veel mensen dat het systeem zo erg ‘aanstaat’ dat de slaap niet wil komen.

Alhoewel slaap de nodige rust en herstel geeft, maak je deze staat van zijn niet bewust mee. Er valt nog veel meer te winnen bij het verkeren in deze staat wanneer je wakker bent. Wanneer je bewust de aandacht naar binnen keert terwijl je wakker bent, staan namelijk andere kwaliteiten van je systeem tot je beschikking. Naast rust en herstel, nemen kwaliteiten als zelfinzicht, onderscheidingsvermogen, intuïtie, acceptatie van het moment en een diep gevoel van verbinding toe, wanneer het parasympatische zenuwstelsel actief is. Terwijl het sympathische systeem betrokken is bij het doen, verleent het parasympatische systeem de ruimte om samen te vallen met dit moment en je essentie, oftewel zijn. En het is in dit samenvallen met je essentie waarin het verlangen naar diepe verbinding en belonging vervult raakt.

Bewust en onbewust schakelen

De beweging naar binnen gaat dus over het kunnen schakelen tussen het sympathische en parasympatische systeem. Dit schakelen gebeurt soms spontaan en onbewust, ondanks onze gewoonte om met de aandacht naar buiten gekeerd te zijn. Naast het onbewuste omschakelen wanneer we slapen, gebeurt het ook wanneer we onszelf veilig voelen, geen doel hebben en onze aandacht niet gevuld wordt met ‘dingen doen’. Denk daarbij aan momenten tijdens je vakanties, tijdens momenten van seksueel genot en extase of wanneer je niets doet met de ogen gesloten in een warm bad of sauna. 

We kunnen het parasympatische systeem echter ook bewust activeren, maar dat vraagt oefening. Denk daarbij aan yoga, meditatie, ademwerk of aandachtige aanraking. Wanneer we bewust de aandacht naar binnen keren, leer je jezelf op nieuwe manieren ervaren, waardoor je in staat bent andere keuzes te maken en je op een andere manier te verhouden tot het leven.

In een wereld waarin we gewend zijn geraakt om continu aan te staan, zijn we de beweging naar binnen verleerd. Tegelijkertijd verlangen we naar kwaliteiten in ons leven, die alleen ervaren kunnen worden wanneer de aandacht naar binnen is gekeerd. Ik zou nog verder willen gaan, door te stellen dat niet alleen wijzelf naar deze kwaliteiten verlangen, maar de wereld ook. Alleen wanneer ons handelen wordt geleid vanuit verbinding met onze innerlijke wijsheid, zijn we in staat om onszelf en de wereld te helen.

Wil je leren hoe jij de beweging naar binnen kunt maken en daar innerlijke rust, wijsheid, vrijheid en belonging kan ervaren? Bij InnerMovement is ons volledige aanbod hierop gericht. Misschien kunnen we je op weg helpen.